Ik heb in het afgelopen jaar meerdere keren tegen vrienden en tegen mezelf gezegd dat er voor mij nog maar één weg was overgebleven, en dat was de transcendente route. Ik moest de wereldse beslommeringen de rug toekeren, en op zoek gaan naar het metafysische. Ik noem dat: Zoeken naar God.
Is het omdat ik alle hoop in het goede voor de wereld heb verloren, dat ik me nu helemaal naar het bovenwereldse wend? Misschien is dat zo. Misschien is het ook omdat het past bij mijn leeftijd en het besef van de naderende dood. Ik heb al zo veel aards geluk en aardse schoonheid mogen ontvangen, daarin kan ik me niet meer verder ontwikkelen. Het is tijd om omhoog te kijken.
“When I was a younger man, art was a lonely thing. No galleries, no collectors, no critics, no money. Yet, it was a golden age, for we all had nothing to lose and a vision to gain. Today it is not quite the same. It is a time of tons of verbiage, activity, consumption. Which condition is better for the world at large I shall not venture to discuss. But I do know, that many of those who are driven to this life are desperately searching for those pockets of silence where we can root and grow. We must all hope we find them.” — Mark Rothko
We moeten stille kleine plekjes vinden waar we in vrijheid kunnen ademen. Dat is wat Rothko in de jaren vijftig al voelde, en wat hij heden ten dage in het kwadraat — nee, tot de tiende macht — gevoeld zou hebben, zoals ik het ook in elke vezel van mijn wezen voel. Die stille kleine plekjes, we moeten allemaal hopen dat we ze gaan vinden.
Goede God en Maria, dit gebed is voor U beiden. Ik bid voor een snelle genezing van de wereld. ‘Van deze kwaadaardige wereld,’ moet ik misschien zeggen, want het kwaad is de ziekte waar we aan lijden. En ik bid voor het behoud van al het goede dat we in het verleden hebben opgebouwd en dat nu dag in dag uit vernietigd wordt.
Lieve Maria, verleen steun aan alle moeders die elke dag moeten aanzien hoeveel leed hun kinderen wordt aangedaan – en geef de kinderen moed en vertrouwen, opdat ze hun geloof in de schoonheid van het leven niet zullen verliezen.
Lieve God, bevrijd alle mensen van hun doodsangst – en geef hen elke dag een leven vol liefde.
Beste God en Maria, verlos ons van het kwaad waar alle mensen van goede wil onder gebukt gaan – en geef de wereld haar goedheid terug.
Het is zondagochtend. Er hangt een weldadige rust in mijn huis en ik ben weer eens verzonken in mijn gedachten. De afgelopen uren heb ik het boek Genesis meerdere keren doorgelezen, allereerst enkele Nederlandse versies en daarna de eeuwenoude maar nog altijd prachtige King James bijbelvertaling. In het eerste hoofdstuk, het verhaal waarin wordt beschreven hoe de wereld begon, speelt U een glorieuze hoofdrol, beste God. Toen de nog maar net door U geschapen aarde nog vormloos, leeg en donker was, zweefde Uw geest al over de wateren. Ik ben er zeker van dat U op dat ogenblik al wist hoe schitterend uw schepping er op de zevende dag uit zou zien.
U stroopte uw mouwen op en ging meteen aan het werk. Allereerst schiep U het licht; en door dat licht van de duisternis te scheiden, kwamen dag en nacht tevoorschijn. En de eerste dag markeerde het begin van de tijd. Daarna voegde U elke volgende dag weer meer wonderbaarlijkheden aan het universum toe. Allereerst werd het hemelgewelf gevormd. Daarna heeft U land en zee van elkaar gescheiden, en rivieren geschapen. Op het land begon gras te groeien, en zaadvormende planten, en vruchtdragende bomen – en alles wat leefde, bracht nieuw leven voort. En U zag dat het goed was.
Toen de volgende dag was aangebroken, wendde U Uw blik weer naar boven. Voor de nog donkere hemelkoepel creëerde U twee heldere lichtbronnen: een sterke voor overdag en een zwakkere voor de nachtelijke uren. U schiep ook duizenden minuscule lichtpuntjes en verspreidde die over het firmament. Vanaf dat ogenblik was er boven de aarde een overvloed aan licht dat nooit meer zou doven.
Weer een etmaal later besloot U dat de zee en de lucht vol leven moesten zijn. En zie, daar waren de vissen en de vogels, klaar en gewillig om zich te vermeerderen, zoals ook de kruipende en rondlopende dieren op het land – die daarna door U werden geschapen – hun eigen nageslacht zouden gaan voortbrengen. En U zag dat het goed was. De aarde was bijna klaar. Maar er ontbrak nog iets…
Op de zesde dag van die bewuste week schiep U de mens naar Uw eigen evenbeeld. De mens verscheen, zoals de dieren, in twee geslachten – man en vrouw – en beiden kregen van U de opdracht zich te vermenigvuldigen en te heersen over alles wat leefde. U deed een stapje terug en aanschouwde de schepping. Het was goed zo, concludeerde U. Derhalve kon U op de zevende dag van Uw welverdiende rust genieten.
Ik ben een beginneling. Terwijl ik tot U probeer te bidden, voel ik me als een jong kind op zijn eerste zwemles. Ik vind het fijn en spannend maar ik kom nog niet verder dan een beetje spartelen in ondiep water. Gemotiveerd ben ik wel. Zoals ik als kind goed wilde leren zwemmen, zo wil ik me nu, als man van vierenzestig, de kunst van het bidden eigen maken. Dat zal wel een poos duren, verwacht ik, want ik weet nog niet eens wat bidden eigenlijk is.
Soms denk ik dat een gebed een vorm van poëzie is, waarbij naast de inhoud ook de klank en het ritme van de woorden belangrijk zijn. Ik heb me wel eens afgevraagd of de beroemde monoloog van Hamlet – ‘To be, or not to be…’ – een gebed mag worden genoemd. En wat te denken van de laatste alinea van het verhaal The Dead van James Joyce, met die prachtige beschrijving van de sneeuw die neerdwarrelt op alle levenden en alle doden? Zulke naar binnen gekeerde teksten uit de wereldliteratuur komen vaak als gebeden op me over. Ik zou willen dat ik zo mooi kon bidden.
Tot nu toe heb ik vooral gekeuveld, beste God. Terloops heb ik een paar voorbij komende gedachten met U gedeeld, zonder werkelijk acht te slaan op de schoonheid van mijn gebed. Spontaan en onbekommerd heb ik verteld wat in me op kwam – althans, dat hoop ik, want nu vraag ik me plotseling af: was het eigenlijk wel zo onbekommerd en spontaan?
Ik schrik van mezelf. Nu ik erbij stilsta, realiseer ik me opeens dat ik misschien – onbewust en onbedoeld – iets voor U heb achtergehouden of U een misvormde waarheid heb verteld. En ik ben nota bene nog maar net begonnen! Wij mensen zijn zo gewend dingen te verzwijgen dat we het zelf meestal niet eens opmerken. Het is een instinct, een natuurlijke neiging tot zelfbescherming. Als we in gesprek zijn met een ander, zijn we altijd voorzichtig – zelfs met een goede bekende, zelfs met een geliefde. We beoordelen onze woorden voordat we ze zeggen, en we verbergen bepaalde gedachten voor de persoon die naar ons luistert, omdat we een zo gunstig mogelijk beeld van onszelf willen creëren.
Dat doen we als we met een ander mens praten, en ook als we over onszelf nadenken; maar tevens, zo vrees ik, als we met U in gesprek gaan, God. Een mens die beweert dat hij altijd eerlijk is, en die werkelijk gelooft dat hij uitsluitend de waarheid spreekt, is zich vermoedelijk niet bewust van zijn aangeboren geneigdheid om de meest donkere regionen van zijn geest verborgen te houden.
Nu pas begint het tot me door te dringen wat bidden werkelijk is. De kunst van het bidden is de kunst van het eerlijk zijn. Als ik niet eerlijk tegen U ben, is mijn gebed een zinloos rollenspel waarmee ik vooral mijzelf bedrieg. Ik wil diep in mijn eigen hart kijken, zonder angst voor wat ik daar zou kunnen aantreffen, zonder schaamte ook – en ik wil tijdens het bidden de volle waarheid spreken, tegen U en tegen mijzelf. Daar ga ik me voor inspannen, mijn God – dat is mijn belofte aan U.
Hieruit volgt dat ik op mijn hoede moet zijn als ik al te gretig toegeef aan de verleiding om mijn gebed mooi en poëtisch te maken. Als ik dat toch doe, zal ik mezelf de vraag moeten stellen of dat fraaie taalgebruik misschien bedoeld is om een onaangename waarheid te camoufleren. Dat hoeft niet zo te zijn maar het zou kunnen, en daar wil ik voor waken. In gesprek met U, God, onderzoek ik mijzelf. Ik hoop dat het een gewoonte wordt om elke keer als ik ga bidden eerst een zoekende blik in de diepte van mijn hart te werpen, en dan in alle oprechtheid tegen U te vertellen wat ik daar heb gevonden. Door mezelf te kennen, leer ik U kennen, begrijp ik nu; en door U te kennen, leer ik mezelf kennen. Die wonderlijke wisselwerking, dat is bidden, dat is praten met God.